Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu, w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na   Litwie w XV i XVI wieku. Był jednym z sześciorga dzieci Józefa Sienkiewicza i Stefanii Sienkiewicz  z domu Cieciszowskiej. Zgodnie z wolą rodziców zapisał się na Wydział Lekarski Szkoły Głównej Warszawskiej, jednak od początku marzył o literackiej karierze, dlatego w następnym roku  przeniósł się na Wydział Filologiczny. Tam zdobył gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego. Jak bardzo matka Henryka myliła się, pisząc:

 „Te porywy fantazji i bujność wyobraźni , którym, jak pan twierdzi, nie mógłby się oddawać, studiując medycynę, nie dadzą mu, niestety, pewnego, niezawisłego chleba, na który pracować przeznaczony. Z postępem lat i doświadczeniem przejdą same z siebie, wynikiem ich będzie kilkanaście arkuszy zabazgranych uczonymi rozprawami, których nikt czytać nie zechce, a stanowisko jego w świecie pozostanie zawsze na stopniu niskim, że mu ani sławy, ani szczęścia dobrego bytu nie zapewni”.

Pierwsze próby literackie H. Sienkiewicza były potwierdzeniem pesymistycznych przewidywań matki, gdyż nie odniosły sukcesu. Należały do nich niepublikowana powieść Ofiara, pierwsza publikowana powieść Na marne, wierszowany utwór Sielanka młodości (1867 r.) 

Udał się natomiast Sienkiewiczowi debiut dziennikarski (1869 r.). Przegląd Tygodniowy wydrukował jego recenzję komedii Wiktoryna Sardou „Nasi najserdeczniejsi”, a Tygodnik Ilustrowany zamieścił rozprawkę historyczno- literacką o Mikołaju Sępie- Szarzyńskim. Współpracując z Gazetą Polską oraz Niwą pod pseudonimem  Litwos, Sienkiewicz został jednym z najpopularniejszych  felietonistów Warszawy.

W 1875 roku wydał powieść Stary sługa, w 1876 roku powieść Hania, zaś w 1877 roku Selim Mirzę. Te trzy utwory nazywane są Małą Trylogią.

Życie Henryka Sienkiewicza obfitowało w podróże. Stały się one jego sposobem na życie, a  wręcz warunkiem tworzenia, pisał bowiem „w drodze”.  W 1876 roku wraz z Heleną Modrzejewską i grupą znajomych odbył podróż do Stanów Zjednoczonych i przez niemal trzy lata jeździł po Kalifornii. Z tego okresu pochodzą Listy z podróży do Ameryki, a także : Szkice węglem (1876r.), Komedia z pomyłek (1878r.), Przez stepy (1879r.) Za chlebem (1880r.), Latarnik (1881r.), Wspomnienia z Maripozy (1882r.), Sachem (1883r.). W 1878 roku, wróciwszy do Europy, Sienkiewicz zwiedził Paryż, Lwów, Wenecję, Rzym, Litwę, Wiedeń, Brukselę, Ostendę, ale chętnie też odwiedzał różne strony Polski- Nałęczów, Kraków ,Zakopane. Tego stylu życia nie zmienił nawet wtedy, kiedy otrzymał  w 1900 roku  pałacyk i majątek ziemski w Oblęgorku, dar od społeczeństwa na 25- lecie pracy pisarskiej.

Sławę przyniosły Sienkiewiczowi przede wszystkim powieści historyczne poprzedzone nowelą Niewola tatarska (1880 r). W 1884 roku ukazało się Ogniem i mieczem, potem Potop (18886 r.), a w 1888 roku Pan Wołodyjowski. Pisząc Trylogię, Sienkiewicz bardzo pomysłowo i efektownie wykorzystał  literacką tradycję: powieści przygodowe Waltera Scotta i Aleksandra Dumasa,  eposy Homera, czy wreszcie Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, wraz z całą romantyczną ideą ojczyzny. 

Trylogia uczyniła Sienkiewicza najpopularniejszym polskim pisarzem. Osiągnął nie tylko prestiż i sławę, ale odniósł również sukces finansowy (za prawo wznawiania Trylogii przez dwadzieścia lat otrzymał od wydawcy 70 000 rubli).

W 1897 roku miasto Zbaraż, wdzięczne Sienkiewiczowi, że wsławił je swoją powieścią, nazwało jedną z głównych ulic nazwiskiem autora Trylogii. 

Kiedy w 1888 roku tajemniczy wielbiciel jego twórczości, podpisany jako Michał Wołodyjowski, przekazał mu sumę 15 000 rubli, Sienkiewicz utworzył z niej fundusz stypendiów imienia swej zmarłej żony Marii, przeznaczony dla artystów zagrożonych gruźlicą. Korzystali z niego między innymi M. Konopnicka, S. Wyspiański, K. Tetmajer.

Po napisaniu Trylogii Sienkiewicz napisał nowelę Ta trzecia (1888 r.). W styczniu 1891 roku odbył podróż do Afryki, która zaowocowała Listami z Afryki. Kolejne powieści Noblisty to powieść psychologiczna Bez dogmatu (1891 r.) oraz Rodzina Połanieckich (1895r.).

W 1894 roku Sienkiewicz zaczął pisać Quo vadis (1896r.), powieść, która stała się międzynarodowym sukcesem oraz podstawą do przyznania Nagrody Nobla.

Quo vadis przetłumaczono między innymi na język arabski, japoński, a także esperanto.

Kolejnym sukcesem  byli Krzyżacy (1900r.), powieść pisana przez Sienkiewicza przez cztery lata, ukończona  w 25- lecie twórczej pracy pisarza.

Po wybuchu I wojny światowej Sienkiewicz wyjechał do neutralnej Szwajcarii, gdzie, wraz z Ignacym Janem Paderewskim był współzałożycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.

Henryk Sienkiewicz bardzo często  angażował się w sprawy społeczne, a swoim autorytetem wspierał akcje patriotyczne:

• protestował przeciwko prześladowaniom polskich dzieci we Wrześni
• w odezwach i artykułach domagał się autonomii dla Królestwa Polskiego
• był prezesem Warszawskiej Kasy  Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy
• wzywał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim
• w ufundowanym mu przez społeczeństwo Oblęgorku założył ochronkę dla dzieci

Henryk Sienkiewicz zmarł w Vevey 15 listopada 1916 roku, pochowano go w tutejszym kościele katolickim, w 1924 roku sprowadzono do Warszawy do podziemi katedry św. Jana.